🌘🌕 Gall bladder stones: myths and facts 🌕🌖डॉ. अभिजीत देशपांडे, पुणे. 8806660380.

🌘🌕 Gall bladder stones: myths and facts 🌕🌖

पित्ताशयात खडे दिसले कि आपले माननीय सुविद्य, तज्ञ शल्यविशारद आपापली हत्यारे पारजत एकसुरी (म्हणजे अन्य पर्याय नं देता केवळ हाच) सल्ला देतात तो म्हणजे पित्ताशय काढून टाकण्याचा….!!
त्यांच्या शास्त्राप्रमाणे तो सल्ला बरोबर असेलही… पण आपण इथे आयुर्वेदाच्या दृष्टीने याचा विचार करू.

रुग्ण डॉ. कडे साधारणपणे खालील तक्रारींचा पाढा वाचत येतो असा अनुभव आहे (व्यक्तिनुरुप विविध लक्षांचे स्वरूप वेगवेगळे असू शकते):

१. अपचन
२. पोटात दुखणे
३. मळमळ
४. उलटी होणे
५. पाठीत दुखणे/कळ येणे
६. उजव्या छातीत किंवा खांद्यात दुखणे
७. थंडी वाजून ताप येणे
८. डोळे, त्वचा इत्यादी पिवळी होणे (icterus, सामान्य भाषेत jaundice किंवा कावीळ)

पित्ताशयामध्ये खडे (gall stones) होण्याची प्रमुख कारणे:

१. आहारात स्निग्ध पदार्थ (फॅट) चे प्रमाण अधिक असणे
२. पित्ताचा जुनाट त्रास (म्हणजे पित्त किंवा acidity चा त्रास असूनही त्यावर उपचार नं करता बराच काळ अंगावर काढणे किंवा प्रसंगोपात तात्पुरता उपचार तेवढा घेणे)
३. आहारात मांसाचा समावेश अधिक प्रमाणात आणि अधिक वेळा करणे (आठवड्यातून दोन वेळा किंवा त्याहून अधिक)
४. चोथायुक्त अन्न (उदा. पालेभाज्या, ऋतुप्रमाणे उपलब्ध भाज्या – फळे नं खाणे किंवा कमी प्रमाणात खाणे.
५. वेगाने वजन कमी करणे, त्यासाठी विविध औषधे / supplements घेणे.
६. संतती नियमनाच्या किंवा पाळी लंबवण्यासाठी असणाऱ्या किंवा इतर हार्मोन्स च्या गोळ्या खाणे
७. पित्तवर्धक कटू, लवण, अम्ल आहार (तिखट – चमचमीत, खारट आणि आंबट) पदार्थ अधिक प्रमाणात खाणे
८. रात्री जागरण
९. दिवास्वाप (दुपारी झोपणे)
१०. स्वप्नसुख – sedentary lifestyle (केवळ बैठं काम किंवा चल व्यायाम अजिबात नं करणे)
११. High protein diet or keto diet (उदा. अंडी, पनीर, मांसाहार, दही, मोड आलेली कडधान्ये इत्यादी.).

थोडे आयुर्वेदीय विवेचन:

खरेतर, अनेक रुग्णांचा अनुभव पाहता, बऱ्याच वेळा वेगळ्याच कारणासाठी सोनोग्राफी केलेली असते, आणि अवचित त्यामध्ये हे पित्तखडे निवांत पहुडलेले दिसतात….
खरं म्हणजे, या खड्यांमुळे त्यावेळी काहीही त्रास हॊत नसतो…
अगदी आपली तज्ञ मंडळीही हेच सांगत असतात की आता काही त्रास नाही, पण जर का हा खडा नळीत अडकला तर मात्र खूप त्रास होईल आणि मग घाई घाईत imergency ऑपरेशन करावे लागेल… इन्शुरन्स बाळगणारे रुग्ण बिचारे घाबरतात हो (खड्यांच्या संभाव्य त्रासाला नव्हे, पण इन्शुरन्स कंपन्या भरपाई देताना जो त्रास देतात त्याला… 😃)…
रुग्णाला होणारा त्रास हा बहुतेक वेळा आयुर्वेदात वर्णित पथ्य नं सांभाळल्याने आणि पंचविध पित्ताच्या खवळण्यामुळे होत असतो (उदा. अपचन, रस – रक्तादी धातूंचे पुरेसे नं होणारे पोषण, वाढलेला स्ट्रेस, मूत्रमार्गाचे बिघडलेले कार्य, दृष्टीदोष इत्यादी)…
पण या मूळ कारणाकडे सहेतुक डोळेझाक करून संपूर्ण खापर मात्र पित्ताशयातील खड्यांवर फोडले जाते… “पित्ताशयाचे काम आता बंद झालेलं आहे, सबब पित्ताशयाची पिशवी काढून टाकावी” असा एकमुखी सल्ला रुग्णांना दिला जातो…
मग, परिस्थितीशरण म्हणून 90% रुग्ण आपापल्या पित्ताच्या पिशव्या काढून त्या शस्त्रकर्मविधीचा व्रण कौतुकाने दाखवू लागतात…. पहिली काही दिवस बरी जातात (strict diet, पित्ताची नियमीत गोळी चालू असते तोवर), पण नंतर मात्र पुन्हा तोच त्रास “मम” म्हणत हळूहळू डोकं वर काढू लागतो…
पित्ताची पिशवी काढली तरी, त्रास तसाच राहिल्याने पुन्हा आपलं पित्त खवळतं ते आणखी निराळंच…
सरते शेवटी लक्षात येतं की आपल्याला होणारा त्रास हा पित्ताच्या पिशवीमुळे नव्हताच, हा वेगळाच काहीतरी त्रास आहे… मग कोणीतरी सुहृद सुचवतो “अरे वैद्यांना दाखव”, तेव्हा कुठे शोध सुरू होतो तज्ञ आयुर्वेद वैद्यांचा… पण तोवर व्हायची ती हानी झालेली असते.
म्हणूनच सांगतो, पित्ताची पिशवी काढण्यापूर्वीच तज्ञ आयुर्वेदिक डॉक्टरांचा सल्ला अवश्य घ्यावाच…
काही मोजक्या रुग्णांना खरोखरच पित्ताशय काढण्याव्यतिरिक्त पर्याय नसतो हे मान्य आहे, तरीही त्याव्यतिरिक्त इतर अनेक रुग्ण आयुर्वेदाच्या साह्याने त्यांचे gall bladder शरीरात बाळगून, कोणत्याही त्रासाशिवाय आपले रूटीन आयुष्य आज जगत आहेत…
पित्ताशयाच्या नळी मधे खडा अडकणे (blockage of common bile duct) या मध्ये पोट दुखी व कावीळ हि लक्षणे असतात अशा वेळेस बहुधा ऑपेरेशन करावे लागते.
परंतु असे रुग्ण त्यामानाने फार कमी असतात.
बहुतांश रुग्ण हे आयुर्वेद उपचारांच्या साह्याने निकोप जीवन जगू शकतात, हे ही तितकंच खरं आहे.
अशीच कथा kidney stones असणाऱ्या रुग्णांची देखील आहे (सुदैवाने त्यात केवळ खडे काढून टाकण्याची शस्त्रक्रिया उपलब्ध आहे, kidney काढून टाकण्याची आवश्यकता नाही…!!). तर अश्या या खड्यांना “खड्यासारखे” बाजूला टाकू शकणाऱ्या औषधी आयुर्वेदात आजही उपलब्ध आहेत.
पित्ताशय काढून टाकण्याशिवाय अन्य पर्याय आहे का हे प्रथम समजून घ्या आणि संपूर्ण विचारांती योग्य तो निर्णय घ्या….
माहितीस्तव.

✍🏻 डॉ. अभिजीत देशपांडे, पुणे.
8806660380.

Photo courtesy Google