🔸अविधवानवमी.🔸 🔸प्राची गडकरी.

🔸अविधवानवमी.🔸

🔸प्राची गडकरी.

“आजी कपाटाची चावी हवी आहे मम्मीला”…मी मोबाईल बघत बघत आजीला म्हटंले.

“अरे! चावी मी काय कमरेला लावून फिरते का? फळीवर असेल बघ ना… मला आता आयुष्यात रस नाही उरलाय, तिथे कपाटाच्या चावीत काय रस असणार”..

आजीने जरा चिडूनच मला उत्तर दिले.

आजीचा चिडलेला स्वर ऐकून आजोबांनी घाईघाईत फळी वरील चावी माझ्या हातात देत म्हंटले,
“तिचा उपास आहे ना आज… त्यामुळे भुकेने थोडी चिडचिड झालीय तिची. आणि तुझ्या मम्मीची पण कमाल आहे. चावी मागायची कशाला… अरे जेव्हा पाहिजे तेव्हा फळी वरून आम्हाला न विचारता सरळ घ्यायची की “…. आजोबांनी आजीला आज पुन्हा सावरण्याचा प्रयत्न केला. तितक्यात आजी पुन्हा चिडचिड करत म्हणाली,

“उगाचच माझ्या भूकेच खोटं कारण सांगू नका. आठ महिन्यांपूर्वीच माझी भूक मेली आहे….”आजी पुढे काही बोलायच्या आत आजोबांनी मला खुणेनेच निघून जायला सांगितले.

मी चावी मम्मीला नेवून दिली आणि आजीची चिडचिड सुध्दा सांगितली.

मम्मीने माझ्या बोलण्याकडे दुर्लक्ष केले, आणि ती कपाटाच्या दिशेने गेली.

तसं तर आमचं सगळं घर माझ्या मम्मीच्याच मर्जी प्रमाणे चालते. आजी- आजोबांची खरंतर माझी मम्मी सून लागते! परंतू मम्मीचे कायम मुली प्रमाणेच आजी-आजोबांनी लाड केलेले मी पाहिले आहे. मम्मीला कधीच कसलही बंधन, रितीरिवाजाचं ओझं, परंपरेच्या बेड्यात आजीआजोबांनी अडकवले नाही, आणि माझ्या मम्मीनेही त्यांच्या लाडाचा गैरफायदा न घेता त्या लाडाचा प्रेमानी स्वीकार करून कायम आजी-आजोबांना योग्य तो मान दिलेला मी पाहिला आहे.

तसेतर मम्मीच्या लग्नाला वीस वर्षे झालीत. तरीही अजून सुध्दा मम्मी घरातील छोट्या छोट्या गोष्टी आजीला विचारूनच करते ‘भाताला तांदूळ किती घेऊ, दहा पोळ्या करू का बारा, वांग्याच्या भाजीत गोडा मसाला घालू का?’…. आणि मग आजी रोजच ठरलेले उत्तर मोठ्या कौतुकाने मम्मीला देणार… “अग मला काय विचारतेस चित्रा, माझ्यापेक्षा जास्त तुझाच अंदाज बरोबर असतो. तू तुझ्या नावाप्रमाणेच “चित्रा” सारखा संसार साभाळाला आहेस. खरं सांगते चित्रा… तुझ्यामुळे ह्या घरात आनंद आहे.”

त्यावेळी मात्र मम्मीलाही दोन मुठ मांस जास्त चढून तिच्यात नवीन उत्साह संचार होतो. स्वत:च्या चित्रा नावाची ही मम्मीला तेव्हा फार गंमत वाटते. घरातील आनंद, सुखशांती, समाधान हे सगळं केवळ आजी- आजोबा आणि मम्मी ह्यांच्या खेळीमेळीच्या वातावरणामुळे, तसेच प्रेमळ स्वभावामुळे टिकून आहे. बाबातर कायम बाॅर्डरवरच असायचे. परंतू अलिकडे माझे बाबा गेल्यापासून आजी डोक्याने थोडी सैरभैरच असते. त्यामुळे आमच्या घरातील चैतन्य हरवलं होतं.

तसं पाहायला गेले, तर आमचं संपूर्ण खानदानच मिल्ट्रीतलं…. पणजोबा मिल्ट्रीत होते. तेही युध्दात शहीद झाले होते. आजोबाही मिल्ट्रीत होते. आजोंबांचा तर एक हात गोळी लागल्याने कापावाही लागला होता. त्यांना तर आता एकच हात आहे. ह्याच सगळ्या भीतीने आपल्या मुलाने म्हणजे माझ्या बाबांनी मिल्ट्रीत जावू नये असं आजीला अगदी मनापासून वाटायचे. परंतू माझ्या बाबांनी खुपच हट्ट धरला होता मिल्ट्रीचा. आणि आजोबांनी लहानपणा पासून माझ्या बाबांचा प्रत्येक हट्ट पुरवला होता. त्यामुळेच आजीच्या इच्छे विरुद्ध आजोबांनी बाबांना मिल्ट्रीत जायला परवानगी दिली होती. आणि आमचं दुर्दैव म्हणजे आठ महिन्यांपूर्वी बाबा अतिरेक्यांच्या चकमकीत शहीद झाले.

त्यामुळे आजोबांनी बाबांना आर्मीत जायला परवानगी नसती दिली, तर आज आपला मुलगा जिवंत असता… ही सल आजीला सतत टोचत होती. म्हणूनच अलिकडे ती रोज उठून आजोबांशी वाद घालायची. प्रचंड चिडचिड करायची. ती जणू एकदम बिथरली होती. डाॅक्टर तर म्हणाले, आता जर आजी सावरल्या नाही… तर कदाचित त्यांना वेड लागण्याची दाट शक्यता आहे. म्हणूनच गेल्या आठ महिन्यांपासून केवळ आजीला सांभाळणे एवढेच माझे, मम्मीचे आणि आजोबांचे काम होते.

आजोबांना मात्र बाबा शहीद झाले, याचा फार गर्व वाटायचा.आपला केवळ हात गेला. “ह्यापेक्षा देशासाठी जीव गेला असता, तर आपले जीवन सार्थकी लागले असते असे त्यांना मनापासून वाटायचे.”

किंबहुना माझी मम्मी तर दोन दिवसात सावरली होती बाबा गेल्यावर. ती तर अभिमानाने सगळीकडे मिरवायची… माझा नवरा देशासाठी शहीद झाला आहे… इतकंच नाही, तर मी सुध्दा मिल्ट्रीत जावून घराण्याची परंपरा राखावी, असाच मम्मीचा हट्ट असतो. आणि मी ही तसा एका पायावर तयारच आहे डिफेन्स जाॅईन करायला. एकीकडे माझी डिफेन्सची तयारी चालू होतीच… परंतू आजीच्या अशा वागण्यामुळे आम्ही सगळी तयारी आजीच्या चोरून करत होतो.इतक्यात मम्मी घाईघाईत आजीच्या रुममध्ये गेली. मी सुध्दा उत्सूकतेने तिच्या पाठोपाठ गेलो.

मम्मी आजोबांना म्हणाली … “अण्णा स्वयंपाक तयार आहे. परंतू अजून अकराच वाजतायत. म्हणून मी जरा बाजारात जाऊन येते. मला यायला उशीर झालाच तर तुम्ही जेवून घ्या. तसे मी विठाबाईंना सांगितलेही आहे, मला उशीर झालाच तर तुम्हाला वाढायला.”…

मम्मीचं वाक्य अर्धवट तोडून आजी लगेच म्हणाली,
“आज पर्यंत तुझ्या विना कधी जेवलो आहोत का आम्ही चित्रा?… मग आज तुझ्याविना कसे जेवू. आणि येवढ्या पावसात काय सामान आणायचं तुला बाजारातून! धोंडूला सांग… तो आणून देईन की”…..

आजी मोठ्या काळजीने मम्मीला म्हणत होती. मम्मीने आजीला स्वेटर घातला. तिच्या दोन्ही गुढघ्यावर नीकॅप चढवली. आजोबांच्या हातात दोन औषधाच्या गोळ्या दिल्या, आणि पाण्याचा ग्लास देत म्हणाली,
“धोंडू किती धांदरट आहे, माहित आहे ना तुम्हाला… चारातील दोन गोष्टी हमखास विसरतो. म्हणून विचार केला, आपण स्वत:च जावं बाजारात. तसेही धोंडू पाण्याचा पंप बिघडलाय तो दुरूस्त करायला गेलाय. कधी उजाडेल तो आता देवच जाणे. तुम्ही काळजी नका करू, मी लवकरच येते.”

मम्मीने आजीच्या खोलीतून बाहेर पडताना पंखा बंद केला आणि आजीला टी व्ही लावून दिला. तसेच आजोबांना स्टडी रुम मध्ये खगोलशास्त्रा वरील एक मस्त इंग्रजी सिनेमा लावून दिला. आणि मला दोघांवर नीट लक्ष ठेव असे बजावून ती बाजारात गेली.

आजीच्या अस्थीर मनामुळे तिने पुढच्या दहा मिनिटात टिव्ही बंद केला आणि ती माझ्याशी चेस खेळायला बसली. आजी कधीच हरलेली मला आवडत नाही, हे तिला माहीत असावे. म्हणूनच अर्धा डाव सोडून ती आजोबांच्या शेजारी जाऊन इंग्रजी सिनेमा बघत बसली.

एक-दीड तासाने मम्मी दोन मोठ्या पिशव्या भरून सामान घेऊन आली. तोपर्यंत विठाबाईंनी डायनिंग टेबलवर जेवायची सगळी तयारी करून ठेवली होती. मम्मी हातपाय धुवून येई पर्यंत आजी स्वयंपाक घरात जाऊन मम्मीने आणलेल्या पिशव्या वाचकरून पहात होती. आजी-आजोबांना खूप उत्सुकता होती. कारण अचानक बाजारात जाऊन त्यांच्या चित्राने काय सामान आणलय हे आजीला पहायचे होते.

इतक्यात मम्मीने सगळ्यांना हाक मारली जेवायला. खिमा-पाव आणि फ्राईड राईसचा आनंद घेत आमची पंगत चांगली रंगली होती. मी तर आडवा हातचं मारला खिम्यावर… तेवढ्यात बेचैन झालेल्या आजीने मम्मीला विचारलेच…
“काय खरेदी केली चित्रा”

” काही खास नाही. भाज्या, दुध, देवाला हार सगळं रोजचंच आणि… “मम्मी पुढे काही म्हणायच्या आधीच आजी एकदम म्हणाली…
“पण त्या सामानात केळीची पानं पाहिली मी… ती कशासाठी आणली आहेत.”

मम्मी पाच सेकंदासाठी एकदम शांत झाली आणि एक दिर्घ श्वास घेवून म्हणाली,
“पितृपक्ष चालू आहे… तर… पान ठेवीन म्हणते मी उद्या…”

‘पान’ एवढा शब्द ऐकताच आजीच्या डोळ्यातून घळघळ पाणी वाहू लागले. आजीने हातात घेतलेला घास तसाच ताटात ठेवला, आणि ती तिच्या बेडरूममध्ये निघून गेली. मम्मीने ताटाला नमस्कार करून आजीच्या पाठी जाणार… तोच आजोबा मम्मीला धीर देत म्हंणाले…
” चित्रा थांब… तू जेव बेटा, तिला तशीही भूक नव्हतीच. तू बाजारात गेली होतीस, तेव्हा एक चिकू तिने खाल्ला होता… बाकी यंदा कावळ्याला पान ठेवावं असं माझ्याही मनात खूप होते.. पण हे कसं तुला सांगावं, हेच मला कळत नव्हतं. तुला सांगतो चित्रा… मी अगदी लहान असताना तात्या म्हणजे माझे वडील युध्दात शहीद झाले. देशासाठी शहीद झालेला जवान हा अमर असतो. तो कधीच मरत नाही. अशी माझ्या आईची ठाम समजूत होती. आणि पितृपंधरवड्यात पान हे मेलेल्या माणसांना ठेवले जाते. म्हणून आईने कधी पानच ठेवले नाही तात्यांना.

त्यानंतर ‘मिल्ट्री’ हे एकच ध्येय डोळ्यासमोर ठेवून आईने मला मोठं केले. परंतू मी काॅलेजमध्ये असताना माझी आई अचानक गेली. आईची पहिल्या पासून शेवट पर्यंत एकच इच्छा होती… मी आर्मीत जावं! तीची ती इच्छा मात्र मी पुर्ण केली. आणि मी मिल्ट्रीत गेलो. कधी बाॅर्डवर तर कधी महत्त्वाच्या मिशनवर होतो. त्यामुळे मी माझ्या आईवडिलांना कधीच पान ठेवू शकलो नाही. आणि जेव्हा रीटायर झालो, तेव्हा इतके वर्ष ठेवले नाही, मग आता तरी कशाला ठेवा. हीच भावना मनात होती. परंतू माझ्या मुलाला… अवधूततला मात्र उद्या आपण पान ठेवायचं. अवधूतच्या पानाला कावळा शिवला… की मला माझ्या मागील चार पिढ्यांना शांती मिळाल्याच समाधान तरी मला मिळेल.”….

आजोबा चक्क सेंटीमेंटल झाले होते. एक मिल्ट्री मॅन एवढा भावूक झालेला मी पहिल्यांदाच पाहिला. आजोबांचा गहिवरलेलां आवाज ऐकून आजी लगिबगीने डोळे पुसत बाहेर आली. आजोबांकडे पहात जरा गंभीर आवाजात आजी मम्मीला म्हणाली….
“उद्या आपल्या अवधूतची तिथ नाही बरं का चित्रा… अग अवधूत तर एकादशीला गेला. आणि उद्या नवमी आहे. आपल्याला परवा पान ठेवायला लागेल अवधूतला!”

आजी डायनिंग टेबलची खुर्ची ओढून मम्मी शेजारी बसली. मम्मी गालात हसली. तिने आजी-आजोबांना क्षणिक न्याहळलं आणि म्हणाली…,
“पण मी पान उद्याच ठेवणार आहे … नवमीला! आणि खरंसांगू ? मला अवधूतला पान ठेवायचंच नाही. अण्णा तुमचीच आई म्हणाली होती ना… ‘शहीद जवान अमर असतात’. माझा अवधू तर अमरच आहे. त्यामुळे त्याला पान ठेवायचा प्रश्न येतच नाही!…

हे पान तर… मी तुमच्या आईला ठेवणार आहे अण्णा! कारण उद्या अविधवा नवमी आहे.

ऐन तारूण्यात नवरा शहीद होवून सुध्दा त्यांना तुम्हाला सैन्यात भरती करण्याचा ध्यास होता. तुम्ही स्वत:चा हात गमवून सुध्दा, सासुबाईंचा विरोध पत्करून अवधूतला सैनिकी शिक्षण दिले. तिच परंपरा पुढे नेत मी सुध्दा माझ्या मुलाला मिल्ट्री जाॅईन करायला सांगितले. आपण नशिबान आहोत ना अण्णा!

म्हणूनच आपल्या पिढ्या देशासाठी शहीद होत आल्या आहेत.

पण हे देशप्रेम ज्या माऊली आपल्या मुलांच्या मनावर बिंबवतात, त्या माऊलींच कौतुक केले पाहिजे. एक दुःख पदरात असताना त्या माऊल्या आपल्या मुलांना सीमेवर पाठवून दुसऱ्या दुःखाला छातीठोकपणे सामोरी जायची तयारी दाखवतात. अशा आदर्शवादी माऊलींला पान ठेवून मी त्यांचे आशीर्वाद घेणार आहे. अण्णा तुमच्याच आईचा आदर्श मी गिरवून माझ्या मुलाला सैनिकी शिक्षण देतेय. अण्णा तुमच्या आईने देश प्रेमाचे बीज ह्या घरात रुजवले. म्हणूनच येणारे प्रत्येक फळ देशप्रेमाने भारावलेले निघते.

म्हणूनच ह्यापुढे जो पर्यंत मी जिवंत आहे, तो पर्यंत केवळ पितृपक्षातील अविधवा नवमीलाच ह्या घरात पान ठेवलं जाईल… त्या माऊलीच्या आदर्शाचे स्मरण हे झालेच पाहिजे.”

मम्मीच्या बोलण्याने आजी-आजोबांचे डोळे पाण्याने डबडबले असले तरी, त्या दोघांनी चक्क टाळ्या वाजवून मम्मीचे कौतुक केले.

आजीचा सैरभैर पणा तर क्षणातच पळुन गेला, आजीला जणू एकदम नवी उमेदच मिळाली. आजीने विठाबाईला भाज्या निवडायला सांगून, पणजीआजीचा फोटो हाॅलमध्ये आणून ठेवला.माझ्या जवळ येऊन आजीने नुसता प्रश्नांचा भडीमार सुरु केला….”बाळा कधी निघणार आहेस? कुठे तुझं ट्रेनिंग आहे? गरम कपडे खरेदी केलेस का? पोस्टींग कुठे? आणि बरं का… निघताना रव्याचे लाडू देईन हो तुला. अवधूतला सुध्दा नेहमी बरोबर मी लाडू द्यायची….

आजोबा आणि मम्मी दुरून आजीची गडबड बघत होते. आजीच्या मनातील दुःखाला मम्मीने आदर्शाची जोड देऊन, आजीला जगण्याची नवी उभारी दिली. हे आजोबांनी क्षणातच ओळखले होते. म्हणूनच बहुतेक आजोबा मम्मीला शेकहॅन्ड करून जणू धन्यवाद देत होते.

गेले आठ महिन्यांपासून आजीच्या मनावरील दुःखाच्या ओझ्याला पितृपक्षातील अविधवा नवमिने क्षणात उतरवले… हेच खरे!

प्राची गडकरी,
९९८७५६८७५०