नवरात्री प्रथम दिवस…. माता श्री शैलपुत्री.. संकलन – अनघा वैद्य

नवरात्री प्रथम दिवस…. माता श्री शैलपुत्री

माता श्री शैलपुत्री हे देवी श्री पार्वतीचे रूप असून, ती पर्वताची कन्या आहे आणि हिंदू धर्मात नवदुर्गेपैकी पहिली दुर्गा म्हणून माता श्री शैलपुत्रीची पूजा केली जाते. हि देवी सतीचा पुनर्जन्म मानले जाते. संस्कृतमध्ये ‘शैल’ म्हणजे पर्वत आणि ‘पुत्री’ म्हणजे कन्या. त्यामुळे शैलपुत्रीचा अर्थ ‘पर्वताची कन्या’ असा होतो.

(ह्या वर्षी आपण भारतातील वेगवेगळी पण वैशिष्टपूर्ण असलेली देवींची मंदिरे आणि त्यांचे महत्त्व व इतिहास असे समजावून घेणार आहोत. आपल्या सगळ्यांना नक्की आवडेल. माहिती आवडल्यास आपला अभिप्राय नक्की कळवावा, हि विनंती. 🙏🏻)

माता श्री वैष्णोदेवी
माता श्री वैष्णोदेवीचे मंदिर जम्मू-काश्मीरमधील त्रिकुटा पर्वतावर आहे. या कथेनुसार, एकदा भैरवनाथाने एका सुंदर कन्येचा पाठलाग केला, ती पळून जाऊन गुहेत लपली, तिथे तिने देवी श्री महालक्ष्मीचे रूप धारण केले आणि नंतर भैरवनाथाचा वध केला, ज्यामुळे हे मंदिर आदिशक्ती श्री महालक्ष्मीला समर्पित झाले आहे. या मंदिराला ‘शक्तीपीठ’ मानले जाते.
हे मंदिर देवी दुर्गाच्या 108 प्रमुख ‘शक्तिपीठांपैकी’ एक आहे, जिथे देवीला ‘श्री वैष्णोदेवी’ म्हणून पूजीले जाते. हे एक अद्वैत शक्तीपीठ मानले जाते.
माता श्री वैष्णोदेवी ही श्री महालक्ष्मीचे अविवाहित रूप आहे, जी श्री महासरस्वती आणि श्री महाकाली यांचे तत्त्व मूर्त रूप देते आणि तीन प्रमुख देवतांचे एकत्रित रूप मानले जाते.
माता श्री वैष्णो देवी ही दैवी स्त्रीत्वाची एक शक्तिशाली प्रकटीकरण आहे, जी देवी माखली, क्रूर संरक्षक देवी यांच्या शक्तींना एकत्र करते तसेच श्री महालक्ष्मी संपत्ती आणि भाग्याची देवी आणि श्री महासरस्वती शिक्षणाची देवी.
येथील पवित्र गुहेत “पिंडिस” म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या तीन नैसर्गिक खडकांमध्ये देवी वास्तव्य करते जी यात्रेकरूंमध्ये धार्मिक महत्त्व असलेल्या तीन वेगवेगळ्या रूपांमध्ये देवीचे प्रतीक आहे. गुहेत इतर कोणत्याही मूर्ती किंवा देवांच्या मूर्ती नाहीत.
असे मानले जाते की, या ठिकाणी माता सतीची कवटी पडली होती हे एक कारण आहे की हे स्थान सर्वात महत्वाचे शक्तीपीठ मानले जाते. माता श्री वैष्णोदेवीची उत्पत्ती हिंदू धर्मग्रंथांमध्ये खोलवर रुजलेली आहे. हिंदू पौराणिक कथेनुसार असे मानले जाते की भारताच्या दक्षिण भागात वैष्णवी नावाच्या एका तरुणीच्या रूपात देवीचा जन्म झाला.
लहानपणापासूनच ती भगवान श्री विष्णूची एक प्रामाणिक भक्त आहे आणि तिच्या श्रद्धेबद्दल एक तडजोड भक्ती प्रदर्शित केली आहे. तिचा जन्म रत्नाकर सागर नावाच्या ऋषींच्या पोटी झाला, जो अनेक वर्षांपासून निपुत्रिक होता. भगवान श्री विष्णूंच्या भक्तीच्या भावनेने वाढलेली, तिची भगवान श्रीविष्णूंवरील भक्ती तीव्र झाली आणि तिने त्यांच्याशी लग्न करण्याची इच्छा व्यक्त केली.
रामायणाच्या वेळी भगवान श्रीराम आपली पत्नी माता सीता शोधत असताना देवी श्री वैष्णवीला भेटतात, जिथे देवीने त्यांच्याशी लग्न करण्याचे वचन दिले होते, त्याची आठवण करते. परंतू भगवान श्रीराम एकपत्नी व्रत असल्याने इतर कोणत्याही स्त्रीशी लग्न करू शकत नाहीत.
तिच्या भक्तीने प्रभावित होऊन, श्रीरामांनी तिला वचन दिले की ते कलियुगातील शेवटच्या पुनर्जन्मात कल्किच्या अवतारात तिच्याशी लग्न करतील. म्हणून भगवान श्रीरामाने तिला त्रिकुट पर्वताच्या गुहेत ध्यान करण्यास सांगितले जी आता माता श्री वैष्णो देवी म्हणून ओळखली जाते.
मंदिराभोवती अनेक दंतकथा आहेत आणि अनेकांचा असा विश्वास आहे की हे मंदिर हिंदू देवीचे प्रकटीकरण आहे. माता श्रीवैष्णो देवी मंदिरामागील ऐतिहासिक महत्त्व अजूनही हिंदू पौराणिक कथा आणि दंतकथांमध्ये उलगडलेले आहे.
या पवित्र तीर्थक्षेत्राची यात्रा नेमकी केव्हा सुरू झाली, हे सांगणे कठीण आहे. हिंदू धर्मग्रंथांवर आधारित असे मानले जाते की हि पवित्र गुहा सुमारे एक दशलक्ष वर्षे जुनी आहे.
जय माता श्री वैष्णोदेवी 🙏🏻🙏🏻🚩🚩

संकलन – अनघा वैद्य